میراث آریا: به اجرای یک نمایش می‌ماند، نمایشی که ارتباط عمیقی با اعتقادات و باورهای مردم دارد و فهم و فلسفه‌ای در پشت آن پنهان شده است. آکسسوار صحنه در این نمایشِ زندگی جارو، قیچی و کوزه است و محل وقوع آن رودخانه یا چشمه، جایی که در آن آب، مایه حیات جاری باشد. بیشترین استقبال از اجرای این آیین به زنان تعلق دارد و با نزدیک شدن به محل اجرای آن با گروه‌های چند نفره بانوان به ویژه دختران جوان مواجه می‌شویم که در مسیر رودخانه هستند. کاسب‌های محل فرصت را غنیمت می‌دانند و بساط فروش وسایل لازم برای اجرای این رسم کهن را در نزدیکی رودخانه پهن می‌کنند. چرخ دستی پر از جارو و بساط فروش کوزه نشان می‌دهد که بازار این اقلام داغ‌تر است.
زمان اجرای آیین تنها چند روز مانده به پایان سال و در آخرین روز چهارشنبه است. انگار که نو شدن سال و تغییر فصل فرصت ویژه‌ای برای انسان‌ها باشد. انگار که همه به تغییری همراه با طبیعت ایمان داشته باشند و بخواهند با فراموشی بدی‌ها و تلخی‌های سالی که گذشت، آرزوی خوبی برای روزهای آینده داشته باشند. همین امر باعث شده است که در طول تاریخ انسان‌ها در مناطق مختلف به ویژه در کشور ما سنت‌های بسیاری را برای پایان سال و لحظه شروع سال نو پایه‌گذاری کنند.
نو اوستی، چشمه‌باشی یا چرشنبه سویی
سخن از آیینی به نام نو اوستی است، چهارشنبه آخر سال در میان ایرانیان به ویژه در منطقه آذربایجان جایگاه خاصی دارد و مراسمات مختلفی در این روز و شب قبل از آن برگزار می‌شود. حتی در میان مردم آذربایجان از دیرباز چهار چهارشنبه آخر سال هرکدام با یک عنوان که به چهار عنصر اصلی حیات مربوط است گرامی داشته می‌شد. سو چرشنبه‌سی، اود چرشنبه‌سی، یئل چرشنبه‌سی و توپراق چرشنبه‌سی به ترتیب به معنی چهارشنبه‌های آب، آتش، باد و خاک روزهای مهمی در پایان سال بودند که جشن گرفته می‌شدند و به مرور زمان بسیاری از مراسمات مربوط به این روزها به آخرین چهارشنبه سال موکول شد.
رسم چهارشنبه سوری از عصر سه شنبه آخر سال و با برگزاری آیینی که با آتش پیوند خورده‌اند آغاز می‌شود اما این مراسم به ویژه در استان اردبیل در همان شب به پایان نمی‌رسد. صبح چهارشنبه زمان برگزاری مراسم نو اوستی است، نو اوستی به معنای سر چشمه، سر آب یا سر جویبار است، در این روز خانواده‌ها به ویژه دختران جوان و زنان کنار آب‌های جاری مانند رودخانه‌ها و چشمه‌ها می‌روند و رسم‌های ویژه این آیین را برگزار می‌کنند. رسم‌هایی که با اعتقاد به پشت سر گذاشتن تلخی‌ها و نحسی‌ها و با آرزوی روزهای خوب و برآورده شدن حاجات برگزار می‌شود.
هفت بار عبور از روی آب، جارو کردن آب، قیچی کردن آب و شکستن کوزه‌های کهنه در حالی که کوزه‌های نو را آب می‌کنند از جمله رسم‌هایی است که در آیین نو اوستی انجام می‌شود. این رسم امروزه و بعد از احیای دوباره آن هرساله در مناطق مختلف استان به ویژه در شهر اردبیل و بر روی رودخانه بالیخلو در کنار پل هفت چشمه و همچنین در منطقه بولاغلار شهرستان نیر برگزار می‌شود.
داوودزاده که یک جامعه شناس اردبیلی است می‌گوید: عبور از روی آب عبور از بالا و پایین‌های زندگی و پیوند زدن آن با پاکی و برکت آب است، گاهی آرزوهایی هم در کاغذهایی نوشته شده و به آب سپرده می‌شود. «سلام! سلام! آب روان! نه آخیرسان روان روان؟ ور حاجتیمی یا صاحب الزمان»
دعا و خواستن حاجت از بخش‌های جدایی ناپذیر این آیین است، جارو کردن آب نماد جارو کردن کدورت‌ها، ناپاکی‌ها و همه بدی‌های گذشته است، پیش از آنکه سال تمام شود زنان در صبح چهارشنبه آخر سال با جارو کردن آب همه بدی‌ها را به آب روان می‌سپارند تا از زندگی‌شان دور شود.
این جامعه‌شناس همچنین ادامه می‌دهد: آنها آب را قیچی می‌کنند با این اعتقاد که ریشه کینه‌ها و دشمنی‌ها را قیچی کرده باشند و با سوزن آب را می‌دوزند تا زخم زبان بدخواهان را دوخته باشند.
همچنین در این مراسم کفش‌های کهنه را دور می‌اندازند، هفت سنگ را به آب می‌سپارند و کوزه‌های کهنه را می‌شکنند تا درد و رنج‌ها و زشتی‌ها و پلیدی‌ها را به آب سپرده باشند و کوزه‌های نو و رنگی را با آبی که معتقدند آب تازه‌ای است پر کرده و به خانه می‌برند. از این آب به چهار گوشه خانه می‌ریزند و در پخت اولین نان یا غذای سال از آن استفاده می‌کنند تا برکت در خانه و خانواده جاری باشد.
آیینی که در فهرست ناملموس ملی به ثبت رسیده است
نو اوستی در اکثر نقاط استان اردبیل برگزار می‌شود، این آیین در شهرستان نیر با عنوان «چشمه باشی» معروف است که در منطقه نمونه گردشگری بولاغلار، جایی که چشمه‌های متعددی جاری هستند اجرا می‌شود و قدمتی طولانی دارد. از سال 1390 این آیین در قالب جشنواره از سوی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اردبیل برگزار می‌شود و در ادامه روند احیای آیین‌های کهن، در سال 1397 مراسم نو اوستی نیر با عنوان چشمه باشی و با شماره ثبت 1800 در فهرست میراث ناملموس ملی ثبت شده است.
گزارش: توحید سیف
انتهای پیام/
نظر شما